کتاب خلاصه الاخبار فی بیان احوال الاخیار اثر میر هاشم محدث انتشارات مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی

معرفی کتاب خلاصة‌الاخبار فی بیان احوال الاخیار

کتاب خلاصة‌الاخبار فی بیان احوال الاخیار، یکی از تواریخ عمومی قابل توجه و مهم در عهد تیموریان تألیف شده است. این اثر، تاریخ را از آغاز آفرینش تا سال 905 هجری قمری به تصویر می‌کشد.

ساختار و تاریخ تألیف کتاب خلاصة‌الاخبار فی بیان احوال الاخیار

مؤلف این کتاب غیاث‌الدین بن همام‌الدین، معروف به خواندمیر است که نوۀ دختری میرخواند به شمار می‌آید. طبق اظهار خود مؤلف، او اثر روضة‌الصفا جدش را بسیار ارزشمند می‌داند و برای استفاده بهتر از آن، کتابی با نام خلاصة‌الاخبار گردآوری کرده است. بیست و سه سال پس از تألیف این کتاب، او با استفاده از همان روضة‌الصفا و منابع دیگر، کتاب حبیب‌السیر را به نگارش درآورد. این سه اثر، به نوعی مثلثی از منابع تاریخ ایران به شمار می‌آیند که هر یک ویژگی‌ها و مطالب خاص خود را دارند.

زندگی و آثار خواندمیر

خواندمیر، شخصیت شناخته‌شده و برجسته‌ای است که در حوالی سال 880 هجری قمری در هرات و در یک خانواده شیرازی متولد شد. او در سال 942 هجری قمری در هندوستان درگذشت و بر اساس وصیتش در نزدیک مزار خواجه نظام‌الدین اولیا دفن گردید. در طول زندگی‌اش، آثار ارزشمندی از خود برجای گذاشت که شامل: مآثرالملوک، خلاصة‌الاخبار، حبیب‌السیر فی اخبار افراد البشر، منتخب تاریخ وصاف، قانون همایونی، همایون‌نامه، مکارم‌الاخلاق و دستورالوزراء است.

منابع استفاده شده در کتاب خلاصة‌الاخبار فی بیان احوال الاخیار

با توجه به اینکه چاپ سنگی روضة‌الصفا مقدمه‌ای ندارد که به منابع تألیف آن اشاره کند و همچنین فهرست منابع در چاپ جدید نیز موجود نیست، این سؤال مطرح می‌شود که آیا منابع مورد استفاده خواندمیر در خلاصة‌الاخبار مشابه منابع روضة‌الصفا است یا شامل منابع جدیدتری نیز می‌باشد. در ادامه، فهرستی از منابعی که نام آنها در خلاصة‌الاخبار آمده، ارائه می‌شود:

• روضة‌الصفا: 69 بار
• تاریخ جعفری: 15 بار
• تاریخ بناکتی: 16 بار
• تاریخ گزیده: 40 بار
• کامل‌التواریخ: دو بار
• تاریخ ابوحنیفۀ دینوری: یک بار
• ابن اثیر: یک بار
• تاریخ حافظ ابرو: 21 بار
• دیوان النسب: یک بار
• حمزة بن حسن اصفهانی: 11 بار
• محمد بن جریر طبری: 5 بار
• تاریخ ابن جوزی: یک بار
• نظام‌التواریخ: 6 بار
• وصایای خواجه نظام‌الملک: یک بار
• عجایب‌الاخبار: یک بار
• مآثرالملوک: 4 بار
• اخبارالزمان: یک بار