کتاب نگاهی به معرفت شناسی در فلسفه غرب اثر حسن معلمی انتشارات پژوهشگاه

عرفت‌شناسی علمی است که درباره شناخت‌های انسان، ارزشیابی انواع معرفت، تعیین ملاک صحت و خطای آن و توجیه علوم و امکان یا عدم امکان آن بحث می‌کند. معرفت‌شناسی در فلسفه غرب، در یونان باستان و به‌صورت مباحث ضمنی و موردی، جزئی از فلسفه بوده است. پس از طرح شدن اشکالات سوفسطاییان، افلاطون و ارسطو به‌گونه‌ای جدی‌تر و منظم‌تر بدین مباحث پرداختند. ارسطو و افلاطون اصل توانایی عقل برای رسیدن به واقع را قبول داشتند، اما افلاطون ادراکات عقل را از حس معتبرتر می‌شمرد و ارسطو به چگونگی حصول علم عنایت داشت. پس از افلاطون،‌ شکاکان به‌طور منظم به معرفت‌شناسی پرداختند و در وجود یقین و مطابقت تشکیک کردند. در قرون وسطی عمده مباحث بر محور کلیات می‌چرخید و در این‌باره سه نظریه وجود داشت: اصالت واقع؛ اصالت معنا؛ اصالت تسمیه. تأکید آگوستین بر علم حضوری و تأکید اکام و دیگران بر ادراک حسی،‌ ازجمله موارد قابل اشاره در این دوران است. معرفت‌شناسی در فلسفه جدید از دکارت آغاز می‌شود. دکارت از شک آغاز می‌کند و مهم‌ترین امر در نظر او، یافتن روشی ایده‌آل برای پاسخگویی به پرسش‌هایی درباره معرفت صحیح است. دکارت در ارائه ایده‌آلیسم قوی‌تر از رئالیسم است،‌ اما به‌دلیل برداشتن قدم‌های اساسی در راه معرفت‌شناسی، به حق می‌توان او را پدر فلسفه جدید به‌شمار آورد. اسپینوزا برخلاف دکارت که برای درک حقیقت از خود آغاز می‌کرد، حقیقت‌جویی را از خدا آغازید. هماهنگی به‌عنوان ملاک صدق و شهود به‌عنوان بالاترین معرفت، از نکات مهم فلسفه اوست. با پدید آمدن فلسفه تجربی، فطریات عقلی مردود دانسته شد و حس‌گرایی چارچوب همه ادراکات بشری گشت.